ස්වතන්ත්‍ර රෝගයක් ලෙසත්, විවිධ රෝගයන්හි ලක්ෂණයක් ලෙසත්, උපද්‍රවයක් ලෙසත් කැස්ස ඇති විය හැකිය. මෙකී කැස්ස ඇතිවීමට බාහිර හා අභ්‍යන්තර හේතු බලපානු ඇත.

බාහිර හේතු වශයෙන් අධික දුම් දූවිලි ආඝ්‍රාණය වීම, අධික ව්‍යායාමය, රූක්ෂ (උෂ්ණ) ආහාරපාන නිතර නිතර පරිභෝජනය කිරීම සහ ආහාර විමාර්ග ගත වීම, උඩට ඒම දැක්විය හැකි අතර අභ්‍යන්තර හේතු වශයෙන් කිවිසුම් වේගය දරා සිටීම,පෙනහලු වල ද්‍රව පදාර්ථය රැස්වී තිබීම, හෘද රෝග, ස්වාස නාල වියලීම, ක්‍රිමි රෝග සහ ආම රෝග දැක්විය හැක. මීට අමතරව ප්‍රාණ හා අප්‍රාණ වාත කෝප වන සෑම හේතුවකටම කැස්ස උපදී.

කැස්සෙහි මූලික ලක්ෂණ ලෙස මුඛය හා උදර ප්‍රදේශය බූවකින් ආවරණය කළාක් මෙන් දැනීම. උගුර කැසීම, ආහාර ගිලීමේ අපහසුව යන මේවා පෙන්වා දිය හැකියි.

කැස්සෙහි ආකාරය දීර්ඝ හෝ හ්‍රස්ව බව (කෙටි) , වියලි බව හෝ තෙත් සහිත බව, සෙම පිටවීම හෝ පිටවන සෙම ද්‍රව වශයෙන්ද, කැටි වශයෙන්ද, නානු ස්වභාවයෙන්ද වශයෙන් විවිධාකාර වේ.

ප්‍රධාන වශයෙන් කාස ප්‍රභේද 5 කි.

එනම්

1.වාතජ කාසය 2.පිත්තජ කාසය 3.කඵජ කාසය 4.ක්ෂතර කාසය 5.ක්ෂයජ කාසය ආදී වශයෙනි

වාතජ කාසය රූක්ෂ ශරීර ඇති අයට ඇතිවන බැවින්, එහිදී මුලින්ම රෝගියා අභ්‍යන්තර හා බාහිර වශයෙන් ස්නේහනය කළ යුතු වේ. අභ්‍යන්තරික වාත නාශක ඍත වර්ග පානය තෛල වස්ති යෙදීම ක්ෂිර හා මාංශ ගත ලබාදීම පේයා වර්ග, ධූම වර්ග, අවලේහ වර්ග යනාදීය යෙදීම ප්‍රශස්ත වේ. බාහිර වශයෙන් අභ්‍යංග, පරිශේක, ස්නේහනය යෝග්‍ය වේ.

පිත්තජ කාසයේදී වමන කාරක ඍත වර්ග ලබා දීමෙන් වමනය කරවිය යුතුය. ඉන්පසු ශීතල මධුර යුක්ත පේයා, ලේහ යෙදිය යුතුය.

කඵජ කාසයේදී රෝගියාගේ බලාබලත්වය බලා වමනය කරවා කටු, ඌෂ්ණ ආහාරපාන සහ ඖෂධ වර්ග යෙදිය යුතුය.

ක්‍ෂයජ කාසයේදී ඉක්මනින්ම ප්‍රතිකාර ලබා දිය යුතුය. ක්‍ෂයජ කාසය යනු උරඞක්‍ෂන අවස්ථාවයි. උරස ආශි‍්‍රතව ක්‍ෂත හෙවත් තුවාල ඇතිවීම හේතු කොට ගෙන ක්‍ෂය රෝගය උපදවයි. එනිසා එකී තත්වය වටහා ගෙන බල මාංස වර්ධනය කර මධුර ජීවනීය වර්ග ඇතුළත් ඖෂධ යෙදීම කළ යුතුය.

ක්‍ෂයජ කාසයේදී සියලුම කාස ලක්ෂණ වලින් යුක්ත දුර්වල වූ කාස රෝගියාට චිකිත්සා නොකළ යුතු අතර අල්ප ලක්ෂණ ඇති ශක්තිමත් රෝගියාට ප්‍රතිකාර කළ යුතු බවත් ආයුර්වේදයේ දක්වා ඇත.

පොදු කෂාය යෝග

මෙරට මිනිසුන් අරළු රසකිද වැලුත් සමසේ ගෙන කි රා

දියට ලා විදි විසින් පිස ගත් කසායද ගනිමින් පෙ රා

එයට දිය කැර අරළු කල්කය බිවොත් උදයේ

නොම හැ රා

සතට පැමිණෙන සියලු කැසි ගුණ වේ යැ දැනගත් තිරස රා

තිපල් කොතඹුරු මහවුසද දියමන්ත අටරුසක ගෙ නා

සියල් විදි ලෙස සිඳපු පැන මී පැණි හෙලා

කාසෙට දෙ නා

එමුල් එළබටු කකුළු සුඟු අසමොද ද මහඔසු

අර ගෙ නා

කුහුල් නොවැ කළුදුරු සවිද ලුනූ ගිතෙල්

මීයෙන් වළඳ නා

දස මුල් රැන්න දම්දෙව් සුදු බෙලි සිරි ල

වගපුල් කිදි මිරිස් බිම් නෙල්ලි නෙළුඹ ල

සුනිමල් කකුළු සුඟු සම කොට සිදව් ජ ල

සැම කල් නසයි කැසි මුස ඇල පිදුම් බ ල

එඬරු තිකුළු දම් දෙව් සුදු ද සමගි න

සොඳුරු කංටකාරී මුල් සමව ගෙ න

වතුර අටින් එකකට සිඳ පෙවු තැ න

නපුරු සියලු කැසි මුස යෙයි ගතිනි පැ න

උක්දඩු පුහුල් දඬු රටමිදි සදුන් හ ර

එක්කැර ඇඹුළු රසකිඳ දෙබටුද ඉගු ර

දක්වා එකක් සිදගත් දිය පෙවු ව ර

ඉක්මන් වේවි කැසි මුස සෑම ගත හැ ර

චූර්ණ වර්ග

01. පද්ම බීජ චූර්ණය 2. මරිචාදී චූර්ණය 3. සමශර්කර චූර්ණය 4. තාලිසාදි චූර්ණය 5.හරිතක්‍යාදි චූර්ණය 6. සිතෝපලාදී චූර්ණය 7. ශර්කරාදි චූර්ණය 8. තුගාදී චූර්ණය

ක්වාත වර්ග /අරිෂ්ට වර්ග /ආසව වර්ග

01.දාරුපර්පටාදී ක්වාථය 2.පෞෂ්කරාදී ක්වාථය 3.සිංහානනාදී ක්වාථය 4.පිප්පල්‍යාදි ක්වාථය 5.තාමලස්‍යාදි ක්වාථය 6.කණ්ටකාර්යාදී ක්වාථය 7.බලා දී ක්වාථය 8.ශුණ්ඨ්‍යාදී ක්වාථය 9.වාසකාරිෂ්ටය 10.දාක්ෂාරිෂ්ටය 11.කනකාසවය 12.පිප්පල්‍යාද්‍යාසවය

ලේහ වර්ග

01.අපරාජිත ලේහය 02.භාර්ග්‍යාදී ලේහය 3.ඛර්ජුරාදි ලේහය 4.මුස්තාදී ලේහය 5.පිප්පල්‍යාදී ලේහය 6.කණ්ටකාර්යාව ලේහය 07.ආර්ද්‍රකාවලේහය

රස ඖෂධ

01.චන්ද්‍රා මෘත රසය 02.වෘහද් රසේන්ද්‍ර ගුටිකාව 03.කාස කුමාර රසය 04.ස්වච්ඡන්ද භෛරවය 05.වෘහත් ශෘංගාරාබුය 06. රස සින්ධුරය 07.ලක්‍ෂ්මි විලාස රසය

කාස රෝගියාට පථ්‍ය දේ

කොහිල සිහින් ගෙද හෙළබටු අළු කෙහෙ ල

ගිතෙල පරණ මිග මස හා ලා පුසු ල

ලුහුල ඈ මාලු කාමස යන සිය ල

සකල කාසයට පත්තිය බොජුන් බ ල

මෙහිදී කාසයට ප්‍රතිකාර කිරීම, ඉතා සැලකිල්ලෙන් කළ යුතු වේ. කැස්සේදී ඇතිවන ශබ්දය, වේදනා සහිතද රහිතද යන බව වියලි ද ද්‍රව ස්වභාවයෙන් යුක්තව සෙම් කොටස් පිටවේද, ඒවායේ ගන්ධය හා වර්ණය යන මේ කරුණු කෙරෙහි විමසිලිමත් වීමෙන් කාස රෝගය නිශ්චය කර ගැනීමට විශාල පිටුවහලක් ලැබේ. එබැවින් නිසි වෛද්‍ය උපදෙස් හා ප්‍රතිකාර ලබා ගැනීමෙන් රෝග ශාන්තිය උදාවේ.

ආයුර්වේද වෛද්‍යාචාරිනී සාම විනිසුරු

දේශබන්ධු

කාන්ති මදුරප්පෙරුම